Je ziet het tegenwoordig overal: corona maatregelen, corona tijden, corona zottigheid … En het is allemaal fout.
Waarom? Omdat je samenstellingen als deze aan elkaar schrijft: in coronatijden neemt de overheid coronamaatregelen, zelfs als dat nu en dan tot coronazottigheid leidt.

De tendens om samenstellingen los te schrijven is al een hele tijd aan de gang, en taalbewakers zien dat met lede ogen aan. Zoals zoveel taalevoluties in het Nederlands komt ook deze uit het Engels. Daar springt men heel wat losser om met samenstellingen: je zet een paar woorden los naast elkaar en hup, je hebt een samenstelling. Coronavirus pandemic, lung disease, state virologist … om maar even bij het thema te blijven. In het Nederlands plak je die samengestelde termen gewoon aan elkaar.

Tijd voor een opfrissing van de voornaamste regels over samenstellingen in het Nederlands. Deze blogpost geeft je lang niet alle regels en theorie, maar verheldert wel de belangrijkste knelpunten waar veel mensen over struikelen.

Gewone samenstelling

Een samenstelling is een woord dat uit twee of meer woorden bestaat die ook op zichzelf kunnen staan: tafelblad, schoenveter, deurklink, badkamerraam, sneeuwstorm, mondmasker … Normaal gezien schrijf je deze samenstellingen aaneen. Bij veel woorden doe je dat automatisch, omdat je ze zo vaak ziet.

Bij lange of minder vertrouwde samenstellingen, die nog niet zo lang ingeburgerd zijn in de taal, zie je tegenwoordig heel vaak dat ze los geschreven worden. Toch geldt ook hier de regel dat ze gewoon aan elkaar geschreven worden: coronacrisis, coronatijden, mondmaskerplicht, stressmanagement, seminarieruimte, linkerhersenhelft.

Klinkerbotsing

Soms leidt een samenstelling tot klinkerbotsing: twee op elkaar volgende klinkers die ook als één klank of een tweeklank gelezen kunnen worden, bv. autoongeluk, vanilleijs, zoeven (in de betekenis van ‘daarpas’). In die gevallen voeg je een koppelteken in om de klanken van elkaar te scheiden: auto-ongeluk, vanille-ijs, zo-even.

Optioneel koppelteken

Je mag ook een koppelteken invoegen in langere samenstellingen als dat de leesbaarheid bevordert.

• stresssituatie -> stress-situatie
• zijingangdeur -> zij-ingangdeur

Doe dit enkel als het echt nodig is. Als er geen enkel probleem is met de leesbaarheid van een lang woord, schrijf het dan gewoon aan elkaar.

Drieledige samenstelling

In een drieledige samenstelling bestaat het eerste deel uit een woordgroep gevormd door een bijvoeglijk naamwoord of telwoord en een zelfstandig naamwoord; het andere deel is een zelfstandig naamwoord. Ook hier wordt de samenstelling gewoon aan elkaar geschreven.

[lagere school] + kinderen -> lagereschoolkinderen
[sociale media] + strategie -> socialemediastrategie
[lange termijn] + doelen -> langetermijndoelen
[vier sterren] + hotel -> viersterrenhotel
[dode hoek] + ongeval -> dodehoekongeval

De delen van de woordgroep horen inhoudelijk bij elkaar. Als je in een driedelige samenstelling het eerste woord zou losschrijven, verander je de betekenis. Het eerste woord bepaalt dan de samenstelling erna. Om duidelijker te zien wat er aan de hand is, laat je in gedachten even het middelste woord weg:

• lagere schoolkinderen -> lagere kinderen = ? Versus hogere kinderen? Niet dus.
• sociale mediastrategie: in tegenstelling tot een asociale strategie? Neen dus.
• dode hoekongeval: er bestaat niet zoiets als een dood ongeval, evenmin als een levend ongeval. De drie woorden horen aaneen.

  Ook in driedelige samenstellingen voeg je een koppelteken in bij klinkerbotsing:

  [lage emissie] + zone -> lage-emissiezone

  Samenstellingen met een eigennaam of merknaam

  Als het eerste deel van een samenstelling een enkelvoudige eigennaam of merknaam is, wordt de samenstelling in principe aaneengeschreven.

• Bachcantate
• Anderlechtspeler
• Facebookvriend

In de praktijk wordt hier vaak een koppelteken gebruikt om de samenstelling duidelijker te maken:

• Bach-cantate
• Anderlecht-speler
• Facebook-vriend

Bij merknamen die in kapitalen worden geschreven of met verbindingstekens tussen de letters, voeg je sowieso een koppelteken in:

• IKEA-tafel
• H&M-jurkje
• C&A-winkel

Als de eigennaam of merknaam uit meer dan één woord bestaat, dan plak je het tweede deel van die naam vast aan het woord dat erop volgt:

[Rode Kruis] + post -> Rode Kruispost
[Champions League] + wedstrijd -> Champions Leaguewedstrijd
[Middellandse Zee] + gebied -> Middellandse Zeegebied
[Harry Potter] + boeken -> Harry Potterboeken

Wat te doen bij twijfel?

Kom je tijdens het schrijven in een acute samenstellings-spellingcrisis terecht, dan heb je een paar opties.

1. Zoek het op!

Raadpleeg het Groene Boekje online om de juiste spelling te vinden van het woord dat je wilt schrijven. Als je met de spelling niet helemaal goed zit, zal het Groene Boekje meestal de correcte optie suggereren.

Voor de diehards die zich willen bijscholen tot spellinghelden: lees er de regels op na bij Taaladvies, de Taaltelefoon, Onze Taal, VRT Taal … Hieronder een paar links, maar wees creatief met je zoektermen en maak er een gewoonte van om dingen op te zoeken die je niet weet.

• De Taaltelefoon over aaneenschrijven
• Taaladvies over drieledige samenstellingen
• VRT Taal over samenstellingen met een eigennaam

2. Bedenk: het kan altijd nog erger

In het Duits heb je giga-samenstellingen als Donau-Dampfschifffahrtsgesellschaftskapitänswitwe of Rinderkennzeichnungs- und Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz, al is dat laatste woord inmiddels uit het Duits verdwenen, omdat de naam van de wet veranderd is. Wees dus blij dat je maar de Nederlandse spelling moet zien te beheersen.

3. Bekijk het van de luchtige kant

Laat je motiveren door dit filmpje van twee taaldocenten. (Opgepast: oorwurm!)

Veel succes!